«Σήμερα ο ουρανός ανοίγει τα σπλάχνα του στη Μητέρα του Θεού»
Η γιορτή της κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι η τελευταία των μεγάλων εορτών του βυζαντινού λειτουργικού έτους. Προετοιμασμένη επί δύο εβδομάδες από τη λεγόμενη Σαρακοστή της Μητέρας του Θεού, επιτελεί τον θάνατο τον ενταφιασμό και την πλήρη δοξολόγηση στους ουρανούς, εκείνης η οποία είναι η Μητέρα της Ζωής. Βρίσκουμε μία στενή σχέση μεταξύ της εικόνας της γιορτής και των λειτουργικών κειμένων, τα οποία κατά κάποιο τρόπο την σχολιάζουν. Ας κάνουμε μία διαδρομή διαβάζοντας τα λειτουργικά κείμενα του εσπερινού της γιορτής, υπογραμμίζοντας μερικές από τις σπουδαιότερες όψεις της γιορτής αυτής. Διάφορα από τα τροπάρια παρουσιάζουν σε αντίθεση το θάνατο και την ανάσταση, τον τάφο (τη γη) και τη δόξα (τον ουρανό): «Ώ θαύμα καταπληκτικό! Η πηγή της ζωής τίθεται στο μνήμα, και ο τάφος γίνεται σκάλα για τον ουρανό. Ευφραίνου Γεσθημανή, ο ιερός ναός της Θεοτόκου. Ας εκφωνήσουμε όλοι οι πιστοί, με πρώτο τον Γαβριήλ: «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος είναι μαζί σου…» Τα κείμενα υπογραμμίζουν τη μοναδική χαρά του ουρανού και της γης, για την Κοίμηση της Μητέρας του Θεού: «Ω των σων μυστηρίων, αγνή! Έγινες θρόνος του Υψίστου, Δέσποινα και σήμερα πέρασες από τη γη στον ουρανό. Η ευγενική σου δόξα λάμπει από θεϊκές λαμπερές χάρες. Ώ παρθένες σηκωθείτε ψηλά, μαζί με τη Μητέρα του Βασιλιά. Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος είναι μαζί σου… Την κοίμηση σου την δοξάζουν εξουσίες, θρόνοι, αρχές, κυριότητες, δυνάμεις, χερουβείμ και τα φρικτά σεραφείμ. Πανηγυρίζουν οι κάτοικοι της γης, θαυμάζοντας τη θεία σου δόξα. Πέφτουν στα πόδια σου οι βασιλείς μαζί με τους αρχαγγέλους και τους αγγέλους, και ψέλνουν: Χαίρε, κεχαριτωμένη, ο Κύριος είναι μαζί σου…» Επιπλέον το σώμα της Μητέρας του Θεού είναι πηγή και προέλευση της ζωής. Αυτή η Μητέρα στα κείμενα της γιορτής παρουσιάζεται σαν το ιερό βήμα από το οποίο αναβλύζει Εκείνος, ο οποίος είναι η πηγή της ζωής. Η ίδια η εικόνα της γιορτής έχει μία σύνθεση καθαρά λειτουργική: στην εικόνα αυτή το σώμα της Θεοτόκου είναι ξαπλωμένο στο νεκρικό κρεβάτι, το οποίο γίνεται το ιερό βήμα για τη θεία λειτουργία που την τελούν οι Απόστολοι. Ψηλά στην αψίδα της εικόνας βρίσκεται ο Χριστός, ο οποίος υποδέχεται την ψυχή της Μαρίας.
Ένα από τα εκτενέστερα τροπάρια του πρώτου μέρους του εσπερινού, σε μία αλληλοδιαδοχή των οχτώ μουσικών τόνων της βυζαντινής μουσικής, βάζει σε παραλληλισμό αυτούς τους τόνους: τον πρώτο και τον πέμπτο, τον δεύτερο και τον έκτο, ούτω καθεξής, και παρουσιάζει όλο το μυστήριο της σημερινής γιορτής: τους Αποστόλους, οι οποίοι από όλα τα μέρη του κόσμου προστρέχουν για να γιορτάσουν την Μετάσταση της Θεοτόκου: τη Μαρία ξαπλωμένη στο νεκρικό κρεβάτι, σαν ιερό βήμα, πηγή ζωής, τους αγγέλους οι οποίοι συνοδεύουν την Μαρία, όπως τα χερουβείμ στη Θεία Λειτουργία συνοδεύουν τα τίμια δώρα, τον άρτο και τον οίνο, για να τεθούν στο ιερό βήμα, την άφιξη της Μητέρας του Θεού στον ουρανό, με την ψαλμωδία ενός στίχου από τον εικοστό τρίτο ψαλμό: Μαρία πηγή της ζωής, Μαρία μεσίτρια: «Οι θεοφόροι Απόστολοι μεταφερόμενοι πάνω σε σύννεφα χάρη στο θεϊκό νεύμα, ήρθαν από όλα τα μέρη της γης κοντά στο άσπιλο σώμα σου, πηγή της ζωής, και του απέδωσαν τις θερμότερες εκδηλώσεις της αγάπης τους. Οι υπέρτατες δυνάμεις, παρουσιαζόμενες μαζί με τον Υπέρτατο Άρχοντά τους, συνοδεύουν γεμάτες θαυμασμό το αγνότατο σώμα, το οποίο υποδέχθηκε τον Θεό, προπορεύονται μπροστά από αυτό σε μία υπερκόσμια ανάβαση, και αόρατες φωνάζουν προς τις ανώτερες ταξιαρχίες: Ιδού έφτασε η Μητέρα του Θεού, βασίλισσα του σύμπαντος. Σηκώστε τις πύλες και υποδεχθείτε την με τιμές αντάξιες της υπερκόσμιας βασιλείας, αυτήν η οποία είναι Μητέρα του αιωνίου φωτός.
Πραγματικά, χάρη σ’ αυτήν πραγματοποιήθηκε η σωτηρία όλων των θνητών. Στο πρόσωπό της δεν έχουμε τη δύναμη να υψώσουμε τη ματιά μας και μας είναι ακατόρθωτο να αποδώσουμε αντάξια τιμή. Πραγματικά, το καταπληκτικό μεγαλείο της ξεπερνά κάθε νου. Εσύ λοιπόν, ώ άσπιλη Θεοτόκε, η οποία πάντοτε ζεις μαζί με τον ζωοδότη Βασιλιά και Υιό σου, πρέσβευε ακατάπαυστα για να διατηρηθεί και να σωθεί από κάθε εχθρική επίθεση ο νέος λαός σου: Πραγματικά εμείς απολαμβάνουμε την προστασία σου, και μέσα στους αιώνες με όλη μας τη δύναμη σε διακηρύττουμε μακάρια».
Τα τροπάρια του δεύτερου μέρους του εσπερινού επανέρχονται στα θέματα της γιορτής, παρουσιάζοντάς τα σαν ομολογία της χριστιανικής μας πίστεως: στην Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού, στη Μαρία Μητέρα του Θεού, και Μητέρα του Δημιουργού, στη Μαρία μεσίτρια: «Η ολότελα άσπιλη νύμφη και Μητέρα της ευδοκίας του Πατρός, αυτή η οποία από τον Θεό προεκλέχθηκε ως χώρος της ασύγχητης ενώσεώς του, παραδίδει σήμερα την άσπιλη ψυχή της στον Θεό Δημιουργό…. Ας γιορτάσουμε την πανάγια και πάναγνη Παρθένα, από την οποία απερίγραπτα προήλθε, ενσαρκώθηκε ο Λόγος του Πατέρα… Αγιότατη αγνή Αειπάρθενε: εσύ έγινες Μητέρα του Δημιουργού των πάντων, Χριστού του Θεού. Μην σταματήσεις, σε ικετεύουμε, να δέεσαι για μας, οι οποίοι, μετά τον Θεό, εναποθέσαμε σε σένα τις ελπίδες μας, ώ Μητέρα του Θεού, που αξίζεις κάθε ύμνο, χαίρε νύμφη ανύμφευτε».
Η λειτουργική διάσταση της εικόνας υπογραμμίζεται τελικά από ένα εκ των τελευταίων τροπαρίων του εσπερινού: «Έλα, εσύ, η ομήγυρη των φιλέορτων: ελάτε να συγκροτήσουμε ένα χορό, ελάτε να στεφανώσουμε με ύμνους την Εκκλησία κατά την ημέρα κατά την οποία η κιβωτός του Θεού φτάνει στο χώρο της αναπαύσεως της». Πραγματικά σήμερα ο ουρανός ανοίγει τα σπλάχνα του για να δεχθεί εκείνην, η οποία γέννησε αυτόν που δεν τον χωρεί όλο το σύμπαν: και η γη, παραδίδοντας την πηγή της ζωής, ντύνεται με ευλογία και στολισμό. Οι άγγελοι κάνουν ένα χορό, μαζί με τους Αποστόλους, ατενίζοντας γεμάτοι φόβο εκείνη την οποία γέννησε τον δημιουργό της ζωής μας, ενώ περνά από τη ζωή στη ζωή. Ας την τιμήσουμε και όλοι εμείς προσευχόμενοι: Μη λησμονείς, Βασίλισσά μας, ότι ανήκεις στο ίδιο ανθρώπινο γένος με όσους γιορτάζουν γεμάτοι πίστη, την πανάγια κοίμησή σου». Τα παρθενικά σπλάχνα της Μαρίας, η οποία γεννά τον ενσαρκωμένο Λόγο, τίθενται σε παραλληλισμό με τον ουρανό, ο οποίος υποδέχεται την Μητέρα του Θεού, στην ένδοξη μετάστασή της.
+ Σεβ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ
Αποστολικός Έξαρχος